Prawa pacjentów ewoluowały równolegle do rozwoju cywilizacji, świadomości społecznej oraz samej medycyny. Motorem napędowym tych zmian zawsze była podmiotowość istnienia ludzkiego.

Ewoluujące relacje lekarz - pacjent (z utrzymującą się przez całe wieki nadrzędną rolą tego pierwszego) z czasem doprowadziły do powstania partnerstwa, co z kolei zmusiło medyków do przestrzegania praw pacjentów – w tym dwóch szczególnie ważnych:

• prawa do informacji

• prawa do wyrażania świadomej zgody na podjęcie działań leczniczych.

Pomimo znacznego postępu w postrzeganiu i respektowaniu praw pacjentów do połowy XX wieku utrzymywała się w środowisku lekarskim tendencja do zatajania informacji o rzeczywistym stanie zdrowia chorego przed samym zainteresowanym, jeśli rokowania nie były pomyślne lub chory cierpiał na raka. Wiadomości o stanie zdrowia chorego przekazywano jego rodzinie lub opiekunom, kierując się troską o zachowanie jak najlepszego samopoczucia u tego pierwszego i z pełnym przekonaniem, iż niepomyślne wieści mogłyby w znaczący sposób utrudnić lub wręcz uniemożliwić postęp leczenia, lub z powodu istnienia prawdopodobieństwa mylnego rozpoznania choroby przez lekarza.

Krótka historia ewolucji praw pacjentów wygląda następująco:

1. Starożytność i wieki średnie: „Salus aegroti suprema lex esto” - zapis, że dobro chorego jest wartością najważniejszą pojawiał się już w przysiędze Hipokratesa, przyrzeczeniu Majmonidesa oraz przysiędze Licencyjnej Akademii Krakowskiej.

2. Narodowa Konwencja Rewolucji Francuskiej z 1793 r. z rewolucyjnymi zapisami o wielkości łóżka, które miało mieć wymiar trzech stóp, i liczbie chorych – w jednym łóżku mógł leżeć tylko jeden chory (normą bowiem było umieszczanie w jednym łóżku 8 pacjentów, pozostających w pozycji siedzącej).

3. Wiek XIX – jedynym prawem pacjenta było prawo swobodnego wyboru lekarza. Reszta praw i obowiązków należała do medyka. Zmiany nastąpiły dopiero w 1884 r. W Kodeksie Warszawskiego Towarzystwa Medycznego zaistniał zapis napominający lekarza, by nie wykorzystywał swojej przewagi nad pacjentem; w razie niekorzystnych rokowań, informację o nich trzeba było przekazać opiekunowi chorego.

4. 1907 r. na X Zjeździe Lekarzy i Przyrodników we Lwowie uchwalono Kodeks z zapisem, iż pomoc lekarska oparta jest na swobodnej umowie między lekarzem a pacjentem lub jego opiekunem (wyjątkiem były stany nagłe wymagające natychmiastowej interwencji medycznej).

5. Wiek XX to stopniowe eksponowanie praw pacjentów:

• 1946 r. - Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) podaje pierwszą definicję zdrowia;

• 1948 r. - Powszechna Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela przyjęta w Paryżu, poszerzona dwa lata później o zapisy w Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności podpisanej w Rzymie;

• uregulowania prawne wyrażania zgody lub sprzeciwu na podjęcie czynności leczniczych ujęte zostały w Deklaracji Lizbońskiej o prawach pacjenta z 1981 r., Deklaracji Weneckiej o stanach terminalnych z 1983 r., Deklaracji Helsińskiej o eksperymentach medycznych na ludziach z 1964 r., Międzynarodowym Kodeksie Etyki Medycznej z 1949 r., Rezolucji Parlamentu Europejskiego w sprawie Karty Praw Pacjenta z 1984 r. oraz Deklaracji Praw Pacjenta przedstawionej przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) w 1994 r.

Źródło: „Gazeta Lekarska”