Bez witaminy C nasz organizm nie potrafi wytwarzać kolagenu. Kolagen jest zaś niezbędny do tego, aby utrzymać sprawne i elastyczne mięśnie, ścięgna i skórę. Bez tego białka przyzębie nie może spełniać swojej roli, czyli utrzymywać zębów w jamie ustnej, skóra pokrywa się niegojącymi się ranami, a mięśnie tracą sprawność. Niedobór lub brak witaminy C w pożywieniu powoduje choroby przyzębia i szkorbut. Dawniej schorzenie to powodowało prawdziwe spustoszenie wśród marynarzy biorących udział w długich rejsach. Przyczyn szkorbutu poszukiwano już od kilkuset lat, ale z uwagi na fakt, że tzw. medycyna oparta na faktach doszła do głosu w czasach nam współczesnych, dawne próby poznania, co powoduje szkorbut, przypominają dziś bardziej działania z zakresu szarlatanerii czy też ekscentrycznej alchemii niżeli związane z empirycznym dochodzeniem prawdy.

Podejrzenie, że szkorbut ma związek ze złą dietą, istniało już w XVIII wieku. W 1744 r. brytyjski komandor Anson dowodził flotą, która opłynęła kulę ziemską i uczestniczyła w wielu zwycięskich bitwach. Komandor stracił w walce zaledwie czterech marynarzy, jednak tysiąc ludzi zmarło z powodu szkorbutu. Z uwagi na fakt, że nie wiedziano jeszcze wtedy nic o witaminach, a pojęcie to wprowadził dopiero prawie 200 lat później Kazimierz Funk, trudno się dziwić, że podejmowano próby wyjaśnienia istoty choroby w oparciu o wiedzę będącą w tamtych czasach w użytku, które dziś dla nas brzmią jak brednie. Tłumaczono mianowicie, że szkorbut może być efektem jedzenia żywności, z której ulotnił się flogiston. Ów dziwny składnik miał znajdować się w ciałach palnych i ulatniać się podczas procesu spalania. Joseph Priestley podjął nawet w 1772 r. próbę leczenia szkorbutu wodą, w której próbował łapać flogiston prosto z płomienia, ale w wyniku tego doświadczenia świat zyskał nie lekarstwo na tę chorobę, ale przepis na wytwarzanie napojów gazowanych. Tymczasem lekarstwo na szkorbut odkryto już prawie czterdzieści lat wcześniej, podczas przeprowadzania doświadczenia przypominającego dzisiejszy kontrolowany test kliniczny. Odkrycie uległo zapomnieniu na cztery dekady, ponieważ autor pracy nie opublikował uzyskanych wyników. „Pionierem medycyny opartej na faktach był lekarz marynarki wojennej James Lind, który w 1747 r., obserwując pierwsze przypadki szkorbutu na pokładzie HMS „Salisbury”,postanowił podzielić pacjentów na grupy, z których każdą leczył inaczej. Jednych leczył cydrem, innych kwasem siarkowym (uważano go za stężony flogiston), innych octem, innych pastą reklamowaną jako lekarstwo na szkorbut (zawierającą głównie ostre przyprawy), innych owocami cytrusowymi. Jeszcze innych zostawił bez jakiegokolwiek leczenia – jako coś, co dziś nazywamy 'grupą kontrolną'” - „Gazeta Wyborcza” w wyd. z dn. 29.06.2013 r. opisuje ów pierwszy test kliniczny ludzkości. Z uwagi na to, że owoców cytrusowych na pokładzie statku było bardzo mało, eksperyment musiano przerwać po 6 dniach. Jednak poprawa zdrowia tych uczestników badania, którzy spożywali owoce cytrusowe, była szybka i oczywista; niewielkie zmiany na plus odnotowano także u osób pijących cydr (zawiera małe ilości witaminy C). Lind popełnił jednak zasadniczy błąd, który wynikał z nieznajomości fizykochemicznego mechanizmu zaobserwowanego zjawiska: uznał, że szkorbut może być leczony także przez koncentrat uzyskany z wygotowanych owoców (bo świeże nie nadawały się do długiego transportu). Dziś wiemy, że obróbka termiczna niszczy witaminę C – tym skuteczniej, im trwa dłużej. Dopiero kilkadziesiąt lat później inny lekarz marynarki wojennej, Gilbert Blane odkrył błąd swojego poprzednika. Od 1795 r. owoce cytrusowe stały się regularnym elementem diety brytyjskich marynarzy. A dzięki Kazimierzowi Funkowi wiemy, że substancja, której brak powoduje szkorbut, to witamina C, inaczej kwas askorbinowy.

Źródło: „Gazeta Wyborcza”