Abrazja – proces fizycznego ścierania, niszczenia, usuwania. W stomatologii:

a. ścieranie powierzchni zębów spowodowane działaniem zewnętrznych czynników fizycznych np. bruksizmem, wadą zgryzu, zaciskaniem mięśni aparatu żującego pod wpływem długotrwałego stresu, lub nieprawidłowym myciem z zastosowaniem szczoteczek o zbyt twardym włosiu;

 

b. tzw. abrazja powietrzna - proces fizycznego oczyszczania zęba z próchnicy z zastosowaniem regulowanego strumienia powietrza zawierającego ścierniwo w postaci różnej wielkości drobin tlenku glinu; metoda skuteczna jedynie przy oczyszczaniu niewielkich i niezbyt głębokich ubytków w zębie, oszczędna dla zdrowych tkanek; bezbolesna i pozostawiająca suche i czyste pole zabiegu.

Afty – dokuczliwe owrzodzenie błony śluzowej jamy ustnej, obejmujące również język i wargi chorego. Zmiany mają charakter otwartej, płytkiej nadżerki, zazwyczaj pokrytej jasnym, białawym nalotem, z czerwoną otoczką, sugerującą istnienie stanu zapalnego. Przyczyna pojawiania się aft w wielu wypadkach nie jest znana. Nadżerki pojawiają się w okresach spadku odporności lub towarzyszą niektórym infekcjom wirusowym. Znikają zazwyczaj samoistnie po kilku dniach.

Akryl – termoplastyczny polimer, którego głównym składnikiem jest polimetakrylan metylu. Akryl powstaje w procesie polimeryzacji inicjowanej termicznie i chemicznie z proszku zawierającego metakrylan metylu oraz płynu - ich połączenie inicjuje proces przekształcania form niskocząsteczkowych w polimer. Akryl znajduje szerokie zastosowanie w protetyce: do wykonywania uzupełnień tymczasowych i stałych.

Amalgamaty – połączenia rtęci z innymi metalami. Amalgamat stomatologiczny zawiera ok. 50% rtęci, a resztę tworzą stopy srebra, miedzi, cyny, cynku i kadmu. Amalgamaty stosuje się jako wypełnienia ubytków próchniczych w zębach. Plomby amalgamatowe są trwałe (wytrzymują nawet kilkadziesiąt lat), łatwe do zakładania, wytrzymałe i nieszkodliwe dla zdrowia – ilość uwalnianego metalu do organizmu jest niższa niż ilość rtęci dostarczanej do ustroju z pożywieniem i wodą. Wady to nieatrakcyjny kolor i brak bioadhezji z tkankami zęba.

Amelogenesis imperfecta – genetycznie uwarunkowane zaburzenie w budowie szkliwa i zębiny, przekazywane przez chromosom X. Schorzenie, zwane też niecałkowitym rozwojem szkliwa, dotyka uzębienia mlecznego oraz stałego; może przyjmować różną postać. Zęby przeważnie są małe, o nieprawidłowo wykształconej powierzchni szkliwa (z bruzdami, uskokami), przebarwieniami i zwiększoną podatnością na ścieranie, uszkodzenia oraz odkładanie płytki nazębnej.

Anestezja stomatologiczna – znieczulenie, czyli kontrolowane, przemijające zniesienie odczuwania bólu dzięki zastosowaniu anestetyków (środków znieczulających).

Ankyloglosia – zaburzenie wymiarów wędzidełka języka: jest ono zbyt krótkie i/lub zbyt szerokie. Język jest przyciśnięty do dna jamy ustnej, co utrudnia wymowę i jedzenie. Wada wykrywana zazwyczaj u kilkunastomiesięcznych dzieci, w okresie nauki mowy. Leczenie chirurgiczne przez podcięcie wędzidełka.

Anodoncja – całkowity brak zębów. Wada genetyczna występująca często jako jeden z objawów klinicznych w wielu jednostkach chorobowych. Braki mogą dotyczyć jednego zęba, kilku lub (rzadko) całego uzębienia. Liczne braki powodują problemy z rozdrabnianiem pokarmu, mówieniem, trawieniem, z prawidłową pracą aparatu żującego i z zachowaniem jego właściwego kształtu. Konieczne jest leczenie ortodontyczne oraz protetyczne.

Alginat – wyciąg z alg brunatnych, stosowany w technice dentystycznej, farmacji oraz kosmetyce. Alginatu sodowego używa się podczas pobierania wycisków zębowych w protetyce i do stabilizowania protez ruchomych w jamie ustnej użytkownika. Ma silne właściwości mocujące, działa na zasadzie adhezji. Bogaty w składniki odżywcze, nawilża i regeneruje tkanki, przyspiesza procesy gojenia i koi podrażnienia.

Aparat ortodontyczny – narzędzie stosowane w leczeniu wad zgryzu i do przywracania prawidłowego zwarcia między górną i dolną szczęką. Aparaty mogą być:

• ruchome – zdejmowane na czas posiłków i zabiegów pielęgnacyjno - higienicznych, polecane dla dzieci, zbudowane przeważnie z akrylowej płytki i drucianych pętli;
• stałe – zbudowane z zamków i klamer, zakładane na dłuższy czas (zależny od rodzaju i stopnia zaawansowania wady zgryzu); stała siła wywierana na uzębienie powoduje kształtowanie zgryzu i wymusza prawidłowe ustawienie zębów.

Apolonia św. – patronka stomatologów, męczennica, której wskutek prześladowań zmiażdżono szczęki i wyrwano wszystkie zęby. Zginęła w linczu, którego dopuścili się na niej poganie w 248 lub 249 r.n.e.

Artykulatory – urządzenia symulujące ruchy żuchwy. Posiadając model szczęk konkretnego pacjenta można odtworzyć ruchy jego żuchwy.

Aplazja – wada rozwojowa polegająca na braku tkanki. W stomatologii: aplazja szkliwa, szkliwa i zębiny, korzeni zębów. W pierwszych dwóch wypadkach aplazja może dotykać całości korony zęba lub tylko jej części

Atrycja – ścieranie powierzchni zębów na skutek:

• naturalnego, powolnego zużywania się tkanek
• bruksizmu
• wad zgryzu
• nieprawidłowej budowy zębów.

Dotyczy głównie ścierania fizjologicznego w uzębieniu stałym. Jest procesem niemożliwym do wyeliminowania w przypadku zdrowego uzębienia i prawidłowej pracy aparatu żującego, oraz całkowicie naturalnym.. Przy nieprawidłowym zgryzie lub w przypadku niewłaściwie ukształtowanych zębów stosuje się aparaty ortodontyczne lub protezy, by zapobiec szybkiemu ścieraniu się tkanek zęba.

Autoklaw – urządzenie hermetycznie zamykane, służące do wyjaławiania narzędzi i przyborów stomatologicznych. Proces sterylizacji przebiega pod zwiększonym ciśnieniem i w obecności pary wodnej.

Bezzębie – całkowity brak zębów spowodowany usunięciem zębów ze szczęki lub żuchwy, albo z obu szczęk naraz (np. z powodu próchnicy). Bezzębie wrodzone to anodoncja. Każde bezzębie bezwzględnie wymaga protezowania, by zapobiec zmianom w obrębie całego aparatu żującego.

Błona śluzowa jamy ustnej – gładka wyściółka wnętrza jamy ustnej, pokrywająca też dziąsła, wnętrze warg i spód języka. Zbudowana z nabłonka wielowarstwowego płaskiego. Jej zadania to nawilżanie i ochrona wnętrza ust, tworzenie bariery ochronnej dla patogenów próbujących wnikać do organizmu i przewodzenie bodźców nerwowych.

Bond – nazwa żywic światłoutwardzalnych, o wysokiej wytrzymałości na temperatury i naprężenia mechaniczne. Korony, mosty i licówki osadza się z wykorzystaniem żywicy Bond - chemicznie wiąże się ona z wypełnieniem, a mechanicznie z podłożem czyli tkanką.

Ból zęba – subiektywne uczucie odbierane drogą zmysłową i psychiczną, docierające z okolic zęba, informujące o toczącym się procesie zapalnym, uszkodzeniu lub nadwrażliwości tkanek.

Przyczyny bólu:

• biologiczne – drobnoustroje, choroby, stany zapalne toczące się albo w samym zębie, albo w jego okolicach;
• urazowe – mechaniczne, termiczne, chemiczne.

Rodzaje bólu zęba:

• nagły – pojawiający się często bez ostrzegawczego pobolewania, zazwyczaj silny, wymagający jak najszybszej konsultacji ze stomatologiem
• przewlekły – trwający dłuższy czas, z różnym natężeniem; informuje o rozwoju zakażenia lub zapalenia.

Brodawczak jamy ustnej – niezłośliwy nowotwór jamy ustnej o nieustalonym pochodzeniu, jeden z najczęściej dotykających podniebienie i języczek. Nie wykazuje tendencji do zmiany w formę złośliwą ani do nawrotów. Pojedynczy lub mnogi, o kalafiorowatym kształcie, usuwany chirurgicznie.

Bruksizm – nawykowe, patologiczne pocieranie zębami szczęki o zęby żuchwy. Zaliczane do parafunkcji; spowodowane nadmiernym stresem, nadwrażliwością psychiczną i wadami zgryzu. Leczenie obejmuje stosowanie szyn odprężających (zakładane na noc), ingerencję ortodontyczną i pomoc psychologa. Niepodjęcie leczenia doprowadza do ścierania powierzchni zębów, ich rozchwiania, większej podatności na próchnicę i choroby przyzębia oraz obciążeń układu stawowo- mięśniowego aparatu żującego.